De macht van Google

Hier op dit blog en tijdens presentaties heb ik al een paar keer geschreven wat Google allemaal van ons weet. Een zoekmachine die zoveel weet over ons: is dat wel wat wij willen? Precies over dat onderwerp heeft Peter Olsthoorn een boek geschreven: De macht van Google. Een boek dat ik iedereen die gebruik maakt van internet kan aanraden. Ik heb het zelf in ieder geval in één ruk uitgelezen ;-)

Wat heeft het lezen van het boek me opgeleverd? Om te beginnen een erg interessante plug-in, die laat zien wanneer Google iets van mijn gedrag registreert. Daaruit blijkt dat Google niet alleen je doen en laten registreert als je gebruik maakt van de zoekmachine, maar dat dat ook gebeurt op talloze andere websites. Websites die gebruik maken van Google webmaster tools of andere web apps, bijvoorbeeld om bij te houden wie de site bezoekt, sites die reclames laten plaatsen door Google, sites die gehost worden door Google (zoals de weblogs van Blogger), sites die gebruik maken van een API van Google: er is veel meer wat Google onder ogen krijgt dan je verwacht. Bij mij blijkt dat mijn activiteit op ongeveer de helft van de sites die ik bezoek, wordt vastgelegd door Google.

Uit het boek blijkt hoeveel informatie Google onder ogen krijgt. Toch is het geen negatief boek, en Google wordt zeker niet met de grond gelijk gemaakt. Olsthoorn bespreekt de basisfilosofie van Google: 'Don't be evil' en wat daarvan de gevolgen zijn. Olsthoorn laat zien wat voor leuke, handige en mooie dingen Google heeft gemaakt, maar ook welke producten geflopt zijn. En hij laat zien welke strijd er op dit moment geleverd wordt door grootmachten als Google, Apple, Microsoft en Facebook. Hij toont aan hoe wij Google steeds meer macht geven: door gebruik te maken van Google en alle apps e.d. die ze bieden, geven we ze steeds meer informatie, waardoor Google steeds beter in staat is om onze vragen in kaart te brengen, en ons de antwoorden te verschaffen waar we naar op zoek zijn. Actief, omdat we gebruik maken van de zoekmachine van Google, of passief, omdat we op een site of bij de mail advertenties te zien krijgen die aansluiten bij waar we mee bezig zijn. Erg interessante kost allemaal, voor iemand die zich bezig houdt met internet.

Maar wat mij vooral fascineert is de vraag hoe we moeten omgaan met informatie in deze maatschappij waarin zoveel informatie voor het grijpen lijkt te liggen. De eerste vraag die ik me daarbij stel is of het wel wenselijk is dat zoekmachines de informatie zo goed voor ons lijken te ordenen. Uit een heleboel onderzoeken is gebleken dat de meeste mensen niet verder kijken dan de eerste treffers en dus gebruik maken van de ordening die Google aanbrengt. Dat is niet heel vreemd: heel vaak is het antwoord dat we zoeken daar te vinden. Maar je weet niet wat je mist: het kan best zijn dat er heel goede en interessante antwoorden te vinden zijn in de treffers daaronder. Het doet me denken aan een gesprek dat ik ooit had met Thijs Chanowski, niet alleen de man achter De Fabeltjeskrant, maar ook één van de mensen achter de aquabrowser, de associatieve zoekmachine die o.a. wordt gebruikt door de openbare bibliotheek. Chanowski vertelde dat hij het belangrijk vindt dat een zoekmachine mensen stimuleert om verder te kijken en niet te snel genoegen te nemen met een antwoord. Zoeken met de aquabrowser kost meestal meer tijd en dat wordt niet altijd gewaardeerd, maar hij levert je soms wel antwoorden waar je niet op zoek naar was maar die je wel wilde hebben. Is dat beter of slechter dan zoeken met Google?

Een tweede vraag die bij mij blijft hangen na het lezen van het boek van Olshoorn is de vraag of we het moeten toestaan dat één bedrijf toegang heeft tot zoveel informatie. Zelfs als je ervan uitgaat dat Google het beste met ons voor heeft (een vraag waar niemand het antwoord op kan geven), dan nog blijft voor mij de vraag of je de verantwoording voor zoveel informatie in handen van één organisatie kunt geven. Google moet regelmatig afwegingen maken: mogen ze informatie wel of niet censureren omdat een land dat van ze eist, moet je informatie die door iemand online is gezet verwijderen als degene die die informatie online heeft gezet daarom vraagt? Mag je een bedrijf dat je ranking-algorithme gebruikt om hoog in de lijst te komen, tijdelijk uit de index halen en zo ja: hoe lang laat je dat dan duren als je weet dat een bedrijf miljoenenverlies lijdt doordat het niet meer gevonden wordt door Google? Het beheren van informatie kan niet waardenvrij gebeuren: er moeten altijd keuzes gemaakt worden waarbij je mensen, organisaties, politieke systemen wel of niet toegang geeft tot informatie.

Gelukkig geeft Olsthoorn in zijn boek ook een aantal manieren hoe we dit soort vragen kunnen beantwoorden. Uitgevers van kranten en boeken kunnen grenzen stellen aan wat Google doet en gebruikers kunnen hun stem laten horen als Google zich niet houdt aan hun basisprincipe 'Don't be evil'. En natuurlijk kan de politiek grenzen stellen aan de macht van Google.

Ik denk dat er op dit moment geen pasklare antwoorden zijn. Er wordt - gelukkig - door tal van organisaties op gelet dat onze privacy gewaarborgd blijft, dat iedereen zoveel mogelijk toegang krijgt tot informatie en dat we internet voor iedereen toegankelijk maken. Maar dat is lang niet voldoende: informatie is altijd van belang geweest, maar door internet is de toegang daartoe wezenlijk aan het veranderen. We moeten ons met ons allen beraden hoe we daarmee omgaan.

Ik denk dat onderwijs daarin een rol moet spelen: we moeten onze leerlingen en studenten bewust maken van het feit dat zoeken meer is dan gebruik maken van de bovenste treffers van een zoekmachine, dat het soms zinvol is om op zoek te gaan naar antwoorden die je niet verwacht in plaats van genoegen te nemen met het antwoord waar je naar op zoek was. We moeten ze leren dat het handig kan zijn als zoekmachines weten wie je bent en waarin je geïnteresseerd bent, maar dat diezelfde zoekmachines je daarmee soms ook de weg versperren naar informatie die misschien veel interessanter is voor je. We moeten in het onderwijs zorgen dat er een gesprek op gang komt over de macht van informatie en van degenen die ons daartoe toegang kunnen geven of ons die toegang kunnen ontzeggen. Misschien dat we dan een manier vinden hoe we om moeten gaan met de paradox dat zoekmachines die veel over ons weten, ons toegang geven tot informatie en tegelijkertijd ons informatie ontnemen.


N.B. de plug-in die je laat zien wanneer je een site bezoekt waar Google je bewegingen vastlegt, heet Google-alarm en is gemaakt door het kunstenaarscollectief F.A.T. (Free Art & Technology). Er zijn plug-ins voor Firefox en voor Chrome, en je kunt kiezen voor een plug-in met geluid, en eentje zonder. Als je je eigen oren en die van je omgeving wilt ontzien, raad ik je aan de plug-in zonder geluid te nemen!