Taal en Teken

Laatst was ik met iemand in gesprek over religie. Hij stelde dat je het geloof begrenst door het te verwoorden. Ik kon me wel vinden in dat standpunt: gevoelens, mysteries, schoonheid: je kunt het eigenlijk niet in woorden vangen. Taal kan ook een gesprek doodslaan: met woorden kan je iemand overreden zonder hem te overtuigen, en - erger nog - over iemands emoties heen walsen. Toch ben ik tegelijkertijd gek op woorden, omdat ze me in staat stellen om te communiceren met anderen, grappen te maken en omdat ik kan genieten van een goed lopende zin, een mooie beeldspraak, een beknopte formulering.

Ik heb dus een haat-liefde verhouding met taal: taal beperkt me enerzijds, en anderzijds biedt het me heel veel mogelijkheden. Ik vind het daarom leuk om te kijken hoe je extra mogelijkheden kunt toevoegen aan taal, bijvoorbeeld door taal te verbinden met een andere kunstvorm zoals muziek of beeldende kunst. Daarin ben ik niet de eerste: dichters als Paul van Ostaijen en Paul de Vree waren mij ruimschoots voor met gedichten als Boem Paukeslag en Kids.

Een eenvoudige manier om woorden te combineren met beeld, of - zo je wilt - met woorden beeld te maken, is het maken van een woordenwolk. In een woordenwolk worden de meest gebruikte woorden in een tekst bij elkaar gezet, waarbij de grootte van de letters bepaald wordt door de frequentie van de woorden. De meest gebruikte tool voor het maken van een woordenwolk is waarschijnlijk Wordle. Dat is een prachtige tool, die veel gebruikt wordt om snel een indruk te krijgen van een lange tekst. Ik heb het zelf onlangs gebruikt om een overall-beeld te krijgen van een groot aantal (ca. 1000) commentaren die ik via een peiling had gekregen. Dat werkte perfect: in een oogopslag kon ik zien of de meningen positief of negatief waren, en wat de belangrijkste trefwoorden waren.

Wordle is niet alleen een goed middel om een snelle indruk te krijgen van veel of van lange teksten: de wolk die gecreëerd wordt, ziet er ook nog eens prachtig uit. Wel jammer is dat je de vorm van de wolk maar heel beperkt kunt bepalen: je kunt de hoeken ronder maken, en de kleuren veranderen, maar veel meer dan dat zit er niet in. Daarmee is Wordle prima gereedschap voor het samenvatten van teksten, maar de tool leent zich niet echt voor het maken van 'concrete poëzie'.

Een tool waarmee je dat wel kan doen, is Tagxedo. Je kunt bij Tagxedo, net als bij Wordle, een tekst of een webpagina/URL invoeren, waarna door Tagxedo de woorden worden geteld, en de meest voorkomende woorden in een wolk worden geplaatst, waarbij de woorden die het meest voorkomen vetter en groter worden afgebeeld dan woorden die minder voorkomen. Bij Tagxedo kan je kleuren en lettertype e.d. veranderen (helaas kan je die niet zelf kiezen: ze worden random gewijzigd), maar je kunt ook kiezen welke vorm je wolk moet hebben. Er zijn een aantal vaste vormen, zoals een ster en een hart, maar je kunt ook een eigen vorm gebruiken. Je tekent daarvoor een afbeelding in een (eenvoudig) tekenprogramma, en - nadat je de tekst hebt ingevoerd in Tagxedo - uploadt je je tekening naar de site. De wolk vormt zich naar de contouren van de tekening, waarbij witte of licht gekleurde plekken in je tekening leeg blijven.

Tagxedo lijkt mij een prachtige tool om leerlingen concrete poëzie mee te laten maken. Het zelf uploaden van vormen is op dit moment gratis omdat het nog om een betaversie gaat. Het kan dus zijn dat na verloop van tijd geld gevraagd wordt voor het uploaden en gebruiken van je eigen tekeningen. Een goede reden, lijkt mij, om er gauw gebruik van te maken. Stuur je mij een plaatje van het werk van de leerlingen als je Tagxedo gebruikt in de klas?