Mediawijsheid: niet alleen voor leerlingen

Vorige week organiseerde ik, samen met iemand anders, een studiemiddag over mediawijsheid voor een aantal ict-coördinatoren en directieleden van verschillende VO-scholen. Daarbij gingen we uit van de door de EU gemaakte uitsplitsing van mediawijsheid in 3 C's:

• Content (de leerling als ontvanger: informatievaardigheden),
• Contact (de leerling als deelnemer: via internet en mobiel contacten onderhouden met anderen),
• Conduct (de leerling als initiator: zelf iets online zetten, je eigen identiteit ontplooien en ontwikkelen, deelnemen aan maatschappelijke ontwikkelingen).

De insteek van de middag was mediawijsheid voor leerlingen, maar gaandeweg de middag bleek dat we het onderwerp breder moesten pakken. Dat was op zich voor mij niet nieuw, maar toen we er met ons allen over na gingen denken, werd me eigenlijk pas echt duidelijk hoe belangrijk het is dat binnen scholen ook aandacht wordt besteed aan mediawijsheid voor docenten èn voor de onderwijsinstelling. In de post van vandaag zal ik een aantal redenen noemen waarom scholen mediawijs moeten zijn; in die van morgen ga ik in op het belang van mediawijsheid voor docenten. Ik beperk me daarbij voor de voordelen voor VO-scholen, maar de mogelijkheden voor PO-scholen zijn eigenlijk hetzelfde.

Om te beginnen wil ik in kaart breng welke mogelijkheden een mediawijze schoolorganisatie heeft. Daarbij laat ik buiten beschouwing de voordelen die het een school biedt als ze gebruik maken van digitale leermiddelen die via het web te vinden zijn en de noodzaak om op dit gebied beleid te ontwikkelen. Het gebruiken, aanpassen en delen van leermaterialen komt morgen aan bod.

Scholen die sociale media goed benutten, kunnen daarmee verschillende doelgroepen bereiken. Leerlingen van groep 8 kunnen bereikt worden via Hyves of MSN. Er zijn ook veel ouders met een Hyves- en/of Facebookaccount. Onnodig te zeggen dat ouders een belangrijke rol spelen bij de keuze van de middelbare school en dat het van belang is om hen een goed beeld van de school te bieden. Een filmpje op YouTube, een blog dat gevuld wordt door de leerlingen: het zijn prima manieren om te laten zien wat een school te bieden heeft.

Scholen kunnen sociale media ook gebruiken om contact te houden met de leerlingen die afgestudeerd zijn. Dat kan handig zijn als je een reünie wilt organiseren, maar ook bijvoorbeeld bij de organisatie van een studie- of beroepenmarkt. Want leerlingen horen het liefst van andere (oud-)leerlingen wat ze te wachten staat als ze kiezen voor een vervolgopleiding of een werkkring.

VO-scholen zijn geen op zichzelf staande instituten: hun leerlingen lopen stage bij bedrijven in de regio en na afloop van hun middelbare schoolopleiding gaan ze door naar vervolgopleidingen. Mediawijze scholen houden contacten met het bedrijfsleven en vervolglopleidingen om te weten wat de beste toekomstmogelijkheden biedt voor hun leerlingen. Via sociale media kan je makkelijk veel contacten onderhouden. Als je op zoek bent naar een stageplek, dan kan een tweet met de hashtag #durftevragen uitkomst bieden.

Sociale media kunnen ook een keerzijde hebben: een school die geen gebruik maakt van sociale media, loopt het risico dat anderen de media gebruiken om een beeld te schetsen van de school waarin de school zich niet herkent. En dat is heel voorzichtig gesteld: kwaadwillenden kunnen heel snel een school een heel negatief imago bezorgen als de school niet zelf werkt aan zijn virtuele imago. In de Volkskrant van afgelopen zaterdag stond een aardig artikel over de macht van sociale media. Daarin werd o.a. het voorbeeld genoemd van Greenpeace die via kanalen als Twitter en Facebook Nestlé ervan beschuldigde chocolade te maken met palmolie van leveranciers die hiervoor regenwoud kapten. Nestlé was op zo'n actie niet voorbereid, en reageerde door te proberen de berichten van internet te laten verwijderen. Iedereen die mediawijs is had Nestlé kunnen vertellen dat die aanpak alleen maar zou leiden tot meer rumoer. De van de actie waren dan ook groot: Nestlé heeft door de actie veel imagoschade geleden.

Ook Domino Pizza in de VS kan meepraten over wat de gevolgen kunnen zijn als je geen adequaat communicatiebeleid hebt ontwikkeld ten aanzien van de sociale media. Een tweetal van hun medewerkers zette op een dag een filmpje op YouTube. In het filmpje was te zien hoe ze kaas in hun neus staken voordat ze het op de pizza deden, erop spuugden en meer van dat soort smerige grappen uithaalden. Domino Pizza had geen sociaal netwerk opgebouwd en wist, net als Nestlé, niet hoe te reageren, waardoor het publiek geen vertrouwen meer had in de kwaliteit de producten. Inmiddels heeft Domino een nieuw communicatiebeleid ontwikkeld, waarin transparantie en sociale media een grote rol spelen.

Een ander aspect van mediawijsheid is privacy. Op veel scholen wordt door docenten en leerlingen voor school gebruik gemaakt van toepassingen in de cloud, zoals mail (Hotmail, Gmail) en delen documenten (bijv. via Google apps of Microsoft Live). Soms wordt het gebruik van die cloud-toepassingen door scholen gestimuleerd, bijvoorbeeld doordat hun mail wordt verzorgd door Google. Prima service van Google, maar hebben die scholen ook nagedacht over de veiligheid van die documenten en de privacy van hun gebruikers? Bestanden die op een server in de VS staan, kunnen ten gevolge van de Patriot Act door de Amerikaanse overheid ingezien worden als ze denken dat dat van belang is in het kader van terrorismebestrijding. Daarvoor is geen toestemming nodig van de eigenaar van de bestanden: sterker nog: de Amerikaanse overheid heeft het recht om de bestanden in te zien zonder dat ze de eigenaar daarvan ooit hoeven te informeren. Wil een school dat wel? Het lijkt mij een goede zaak dat scholen zich hierin verdiepen en een beleid uitstippelen welke bestanden niet en welke wel in de cloud gezet mogen worden, en dan bij welke dienstenaanbieder.

Ik ken weinig scholen die een beleid hebben ontwikkeld op het gebied van media. Hoeveel scholen hebben een Hyves- en Facebookpagina gemaakt voor hun organisatie, en een Twitter-account aangevraagd? Als je dat niet zelf doet als school, dan is de kans groot dat iemand anders dat doet voor jou en dan is het natuurlijk de vraag wat op dat account gaat gebeuren. Welke scholen hebben afspraken gemaakt over het gebruik van cloudtoepassingen door hun medewerkers voor schooldocumenten? En zijn er internetprotocollen waarin vastgelegd is of hun medewerkers sociale netwerken mogen gebruiken om te vertellen over de school of contact te houden met leerlingen en eventueel binnen welke kaders dat moet gebeuren?

Er zijn vast scholen waar een aantal van dit soort zaken geregeld is, maar ik weet zeker dat er een heleboel scholen zijn die hier nog niet over hebben nagedacht en die dus ook geen afspraken hebben gemaakt.

Laten we, als we mediawijsheid in het onderwijs op de kaart willen zetten, ons niet beperken tot mediawijsheid voor leerlingen, maar ons ook buigen over mediawijsheid voor de docenten en de onderwijsinstelling. Al was het alleen maar omdat de beste manier om onze leerlingen mediawijs te maken, is te laten zien hoe het moet.

Afbeelding van Walmink, gepubliceerd onder CC-by-nc-sa.