Repetitie: het eind van een leerproces of het begin van evaluatie?

Mijn kinderen zitten op dit moment in de toetsweek. Elke dag worden er toetsen gemaakt. Voor hen betekent een toets het einde van een leerperiode. Dat vind ik jammer: ik denk zelf dat het maken van een toets het begin moet zijn van een nieuwe leerperiode, namelijk de evaluatie van hetgeen ze zelf hebben gedaan en - op basis daarvan - de keuze hoe ze de periode daarop willen functioneren. Ik probeer ze daar zelf thuis van bewust te maken, maar ik denk dat er voor het onderwijs op dat gebied ook nog veel kansen liggen.

Het werken in groepen kan dat evaluatieproces stimuleren. Bij het maken van groepswerk lopen leerlingen vaak aan tegen het feit dat niet iedereen in zo'n groepje eenzelfde bijdrage levert aan het werk. Door ze te vragen het werk van die anderen te beoordelen, krijgen ze ook een beeld van hun eigen functioneren in de groep. Ik weet dat sommige docenten daarom aan groepswerk één cijfer geven dat gelijk is aan het product van het aantal leerlingen x het gemiddelde cijfer. De leerlingen moeten die punten dan onderling verdelen. Wil je dus bijvoorbeeld een 7 geven aan het werk van 4 leerlingen, dan krijgen ze 28 punten. De groep moet dan overleggen hoeveel punten elk groepslid apart heeft verdiend. Daaraan kun je als docent wel beperkingen opleggen, bijv. door te stellen dat de cijfers van de afzonderlijke groepsleden nooit meer dan max. 1 of 2 punten van het door de docent gegeven cijfer mag afwijken. Nadeel van dit systeem is dat leerlingen soms cijfers toekennen op een andere basis die de docent wil. Vriendjespolitiek speelt soms een (grote rol) daarbij, en soms is er ook sociale controle: een leerling die dreigt een te blijven zitten zullen ze niet zo snel een onvoldoende geven.

Gisteren hoorde ik van een docent aan de Capellen Scholengemeenschap in Zwolle over een ander systeem. Zij laat de leerlingen 1/3 deel van het cijfer bepalen. Voor de invulling van dat cijfer geven ze hun medeleerlingen 2 deelcijfers: het ene cijfer mogen ze vrij bepalen, en het tweede is de rangorde die zij toekennen aan het werk van hun medeleerlingen. In de praktijk ziet het er zo uit: de leerlingen kunnen in totaal 60 punten verdienen met hun werk. Daarvan worden er door de docent maximaal 40 toegekend. De leerlingen geven 2 cijfers. Daarvoor moeten ze eerst bepalen hoe de groepsleden afzonderlijk hebben gepresteerd en dat in volgorde zetten. Die rangorde bepaalt het eerste cijfer. Regel is dat ze niet aan 2 groepsleden dezelfde rangorde mogen toekennen, dus niet bijvoorbeeld 2 tweede plaatsen of allemaal op de derde plaats. Het tweede cijfer dat de leerlingen mogen geven, mogen ze vrij toekennen: daarin mogen dus wel 2 zevens voorkomen of 3 zessen. Alle punten worden per groepslid bij elkaar opgeteld, en gedeeld door 6. Als de zo verkregen cijfers sterk onderling verschillen, dan heeft de betreffende docent een gesprek met het groepje om te kijken wat er is gebeurd.

Deze methode van cijfers geven sprak mij erg aan. Het dwingt de leerlingen om kritisch te kijken naar hun eigen inzet en die van de andere groepsleden. Door de verschilende lagen in het cijfer in te brengen is het risico van vriendjespolitiek minder groot. Door het gegeven cijfer te evalueren met de leerlingen is er veel aandacht voor het evaluatieproces en daarmee ook op de keuze voor leerlingen hoe ze bij een volgende opdracht willen functioneren. Het systeem dat deze docent hanteert is niet eenvoudig, maar ik denk wel dat het recht doet aan de verschillen tussen de inzet van de leerlingen afzonderlijk, niet om leerlingen te straffen als ze niet optimaal hebben gepresteerd in een groep maar om ze te stimuleren zelf kritisch te kijken naar hun opstelling in een team en daar bewuste keuzes in te maken!