Veilig internet, mediawijs of ICT-competent?

Laatst vroeg iemand aan mij of ik wat informatie had over veilig internet. Ik ken inmiddels aardig wat initiatieven op dit gebied, maar om alleen maar een stapel linkjes te sturen leek me niet zo zinvol. Daarom probeerde ik voor mezelf er wat ordening in aan te brengen. Gaat veilig internet nu het voorkomen van virussen op je computer? Of is veilig internet ervoor zorgen dat je niet zomaar je naam en adres op het web achterlaat? Na wat piekeren kwam ik tot het volgende verhaal.

Nieuwe media hebben de mensen altijd voor problemen gesteld. Het eerste probleem dat zich voordoet als er een nieuw medium komt is volgens mij een niet-medium gebonden probleem, namelijk de vraag hoe je met het medium omgaat. Welke plaats willen wij dat het medium inneemt in de maatschappij? Welke omgangsvormen spreken wij met elkaar daarover af? Welke plaats mag het medium innemen in ons leven? Die normen veranderen overigens steeds: toen we nog maar net televisie hadden, was het niet ongebruikelijk om met gasten een avondje voor de buis ging hangen. Nu zullen we dat niet meer zo gauw doen. En hoor je nu ouders roepen 'kom toch eens achter die p.c. vandaan en ga wat doen met je vrienden', dan is dat volgens mij niets anders dan de opmerking die ouders vroeger nog wel eens maakten: 'kom met je neus uit dat boek en ga buiten spelen'.

De overige problemen waar mensen zich voor gesteld zien als nieuwe media hun entree maken, zijn medium-gebonden. Allereerst moeten mensen zich de techniek van het nieuwe medium eigen maken. Toen na de komst van de boekdrukkunst de beschikking kregen over boeken, moesten we eerst leren hoe we met een boek om moeten gaan, en we moesten technisch leren lezen. Onder het beheersen van de techniek vallen niet alleen zaken als kunnen omgaan met de software, maar ook weten wat een computervirus is, een hoax, phishing en meer van dat soort zaken, en hoe je dat kunt voorkomen.

Een direct daaropvolgende kwestie was dat we dat wat we gelezen hadden moesten gaan interpreteren, om in onderwijstermen te blijven: 'begrijpend lezen'. Ging het bij het lezen van een boek vooral om tekst, bij internet komt daar natuurlijk ook beeld (stilstaande en bewegende beelden) bij, en geluid. En, anders dan bij de andere media: het zien niet alleen erkende instanties die informatie verschaffen via de media: in toenemende mate wordt informatie verspreid op persoonlijke titel (bijv. via blogs!). Vergeet daarnaast ook niet de games: in games zit veel informatie en soms lijkt die erg juist. Maar een historicus zal je vertellen dat er verschillende onjuistheden zitten in een spel als 'Total war, Rome', en wie het spel De Sims speelt wordt (meestal ongemerkt) bedolven onder een grote hoeveelheid (Amerikaanse) normen en waarden.

Kenmerkend voor de media van nu is dat het niet (alleen) gaat om informatie, maar ook om communicatie. En dat is dan ook het derde terrein dat vragen oproept: we moeten leren hoe we met de nieuwe media communiceren. Communicatie is weliswaar geen nieuw verschijnsel, maar omdat de middelen waarmee we dat nu doen anders zijn dan de oude middelen, ligt het voor de hand dat we de manier waarop we communiceren met elkaar daarop aanpassen. Hoe moeten we eigenlijk communiceren met mail, via een blog, Hyves of chat?

Mijn conclusie is dat veilig internet een kwestie is van enerzijds het ontwikkelen van algemene etiquetteregels daarvoor, en anderzijds te maken heeft met Informatievaardigheden, Communicatievaardigheden en Technische vaardigheden. ICT-competent dus. En natuurlijk is het zo dat die gebieden soms erg in elkaar overlopen: op een website communiceert de maker van de website met de lezers, en om de informatie op die website te kunnen duiden zal een lezer over een aantal technische vaardigheden moeten beschikken, zoals bijvoorbeeld kunnen achterhalen wie er achter een bepaalde domeinnaam zit, of welke sites naar een domeinnaam linken. Maar door de term 'veilig internetten' te vervangen door ICT-competent hoop ik duidelijk te maken dat veilig internetten zich afspeelt op verschillende terreinen. En ik denk dat we hiermee een fundamentele discussie kunnen voeren over wie waarvoor verantwoordelijk is. Moet er een debat gestart worden over hoe je met de nieuwe media omgaat? Of moeten we dan eerst informatie hebben over de effecten van deze media? Wie moet dat dan onderzoeken? Welke taak hebben ouders hierin? En mogen scholen zelf bepalen of ze hun leerlingen leren hoe je met mail en MSN omgaat of moet de overheid verplicht stellen dat scholen daarop beleid maken? Of moet de overheid een veilig alternatief ontwikkelen voor bijvoorbeeld Hyves, waarin je alleen terecht kunt als je een digitaal paspoort afgeeft? En met betrekking tot de techniek: wat moeten leerlingen op welke leeftijd weten, en mogen scholen dat zelf bepalen of moet de overheid daarvoor richtlijnen opzetten of zelfs verplicht stellen?

Wat mijn advies is om hiermee om te gaan? Zet leerlingen zoveel mogelijk aan de slag met de media. Daarmee krijgen ze in ieder geval de techniek in de vingers die nodig is om met deze media om te gaan. Laat ze websites maken, wiki's, weblogs, filmpjes, games om te ervaren hoe je deze media kunt gebruiken om een boodschap over te brengen. Laat ze MSN'en, met hun mobiel bellen, Twitteren en Hyven om met ze te laten ervaren welke communicatiemiddelen ze kunnen gebruiken om hun doel te bereiken. En bespreek met ze hoe zij denken over zaken als privacy, virtuele en live-contacten via internet en via games, taalgebruik en objectieve en subjectieve informatie. Toegepaste ICT dus, met een vleugje normen en waarden!

Okee, genoeg theorie; nu nog wat links voor wie er meer over wil weten over veilig internet.
Organisaties die zich met deze materie bezig houden:

• Safe Internet Foundation
• Mijn Kind Online
• De Kinderconsument
• Zappouders
• Kennisnet
• Digibewust
• SurfSafe
• ECP Nederland
• Nicam (bekend van de Kijkwijzer) met 'Bekijk het maar nu' en 'Pegi' (kijkwijzer voor games) en 'Weet wat ze gamen.

Nog wat initiatieven:

• Pesten is laf
• Gebouw 13 (spel)
• Niet zomaar ja
• Meldpunt misbruik internet
• Internetsoa

N.B. Deze lijst is natuurlijk lang niet compleet. Er zijn nog veel meer instanties die zich met dit onderwerp bezig houden en ook nog een heleboel andere initiatieven. Maar met deze sites kun je in ieder geval een heel eind komen.