Er zijn nogal wat leerlingen in Nederland die, om verschillende redenen, moeite hebben met lezen en schrijven. Jonge leerlingen hebben die vaardigheid nog niet onder de knie, anderen hebben een visuele beperking, er zijn leerlingen met dyslexie en er zijn natuurlijk ook leerlingen voor wie lezen en schrijven gewoon verschrikkelijk moeilijk is. Gelukkig is er soft- en hardware op de markt die het mogelijk maakt om digitale teksten voor te laten lezen en/of om gesproken tekst om te laten zetten in geschreven tekst. Deze pakketten zijn overigens niet alleen handig voor wie moeilijk of niet kan lezen of schrijven: ook voor mensen die geen moeite hebben daarmee is het soms handig om tekst voor te laten lezen of in te spreken.
In de afgelopen weken heb ik me daarom door verschillende partijen laten voorlichten over wat er op de markt beschikbaar is, en – waar mogelijk – wat de voor- en nadelen zijn van de verschillende opties. Hieronder een overzicht van mijn bevindingen, met dank aan de stichting Dedicon en het Steunpunt Dyslexie (een onderdeel van 5010: ‘voor alle vragen van ouders over onderwijs’) die mij van veel informatie hebben voorzien.
De mogelijkheden
Voor leerlingen die moeite hebben met lezen kan gebruik gemaakt worden van de in het onderwijs voor de meesten wel bekende daisyspeler die door personen ingesproken teksten kan voorlezen (o.a. via de firma Optelec, World Wide Vision en Lexima). Een alternatief voor de daisyspeler is de Classmate Reader. De Classmate Reader is niet alleen een Daisy speler, maar onder meer ook een voorleesapparaat dat TXT/HTML/XML documenten voorleest met TNS (Tekst Naar Spraak). Er zijn er ook pennen waarmee je tekst op papier kunt laten voorlezen: voorleespennen (o.a. verkrijgbaar via Lexima).
Naast deze hardwareproducten is er software om teksten door de computer voor te laten lezen: voorleessoftware.
Softwarepakketten om teksten voor te laten lezen
Door verschillende instanties is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van deze pakketten, o.a.:
- Kijkwijzer voorleessoftware van het Masterplan Dyslexie,
- Leverancier Lexima bespreekt op hun site een aantal pakketten,
- Keuzewijzer Dyslexie, eveneens van Lexima,
- In Vlaanderen: Surfplank, een product van de samenwerking tussen de onafhankelijke instellingen Die-‘s-lekti-kus, Modem en *Eureka* Onderwijs. In deze map is een keuzetabel software opgenomen. In hoofdstuk 12 kan je lezen hoe je de pakketten kunt inzetten.
- AMIS NL: een gratis programmapakket om daisy-boeken voor te laten lezen.
- ClaroRead. Voorleessoftware voor MS toepassingen zoals Word en Explorer. Het programma maakt gebruik van Nederlandse, Engelse en Duitse Realspeak stemmen. Opgenomen in vergelijking 1, 2, 3 en 4.
- Deskbot: Gratis programma dat gebruik maakt van MS Agent pakket om tekstbestanden te lezen, Word Documenten en Excel Spreadsheets. Op dit moment alleen beschikbaar voor Microsoft Windows 98/2000/XP/Vista. Opgenomen in vergelijking 1 en 4.
- Dolphin Easy Tutor. Dit is feitelijk hetzelfde programma als Claro Read, maar dan in een ander jasje. Een bespreking van deze software is te vinden op de site van de firma Optelec. Opgenomen in vergelijking 4.
- Kurzweil. Dit pakket biedt naast de mogelijkheid om teksten voor te laten lezen ook een tekstverwerker met ondersteuning bij het schrijven. Opgenomen in vergelijking 1 en 3.
- Lees Mee!. Een programma van OWG, verkrijgbaar o.a. in een versie Nederlands, Engels, Frans en Duits. Kan teksten voorlezen nadat die in het programma geïmporteerd zijn. Opgenomen in vergelijking 1 en 4.
- L2S. Relatief goedkoop programma om schermteksten (internet, Word, PDF) voor te laten lezen.
- MyStudyBar: een gratis programma waarmee je o.a. teksten voor kunt laten lezen. Helaas alleen te gebruiken voor Engelstalige teksten. Zie een eerdere blogpost,
- ReadPlease: hiervan is zowel een gratis versie (ReadPlease2003) beschikbaar als een betaalde versie. Voorleessoftware voor Windowsprogramma’s. Opgenomen in vergelijking 4.
- Sayzme. Gratis programma om Windows teksten voor te laten lezen. Opgenomen in vergelijking 4.
- Spika. Wordt geleverd op USB-stick waardoor de gebruiker het programma op elke p.c. kan gebruiken. Leest tekst voor die je aanwijst (in o.a. Internet Explorer, Word) selecteert, of zelf tikt. Ook kan Spika tekst voorlezen die je met een leespen van papier scant. Spika is ook ingebouwd in het – veel uitgebreidere - pakket Fluency TTS dat op een p.c. of op een netwerk geïnstalleerd kan worden. Opgenomen in vergelijking 4.
- Sprint, Sprinto en Sprint PlusVoorleessoftware voor MS toepassingen zoals Word en Explorer. Dit pakket biedt naast de mogelijkheid om teksten voor te laten lezen ook een tekstverwerker met ondersteuning bij het schrijven. Sprinto is een versie op een USB-stick zodat je het pakket kunt gebruiken op verschillende computers. Opgenomen in vergelijking 1, 2 (Sprinto), 3 en 4.
- TextAloud. Een programma om Word, PDF- en HTML-bestanden voor te laten lezen. Kan ook gebruikt worden voor het voorlezen van websiteteksten en mail. Op de website Vantekstnaarspraak (een site van de producent van de software) staan de mogelijkheden van het pakket beschreven. (met dank aan Anneke Smits voor deze tip).
- TextHelp WordSmith. Is speciaal ontwikkeld voor gebruik in combinatie met de tekstverwerker Word. Biedt naast de mogelijkheid om tekst voor te laten lezen ook opties voor het schrijven van teksten door een ingebouwde spellingcontrole en synoniemenboek. Opgenomen in vergelijking 2 en 4.
- Voice Reader. Afhankelijk van de versie geschikt voor gebruik in combinatie met de pakketten Word, Outlook, PowerPoint en Adobe Acrobat (home-versie) of verschillende browsers (webversie). Opgenomen in vergelijking 4.
Software om spraak om te zetten naar tekst
Mensen die moeite hebben met schrijven kunnen gebruik maken van software die spraak omzet naar tekst: spraaksoftware. Over het algemeen zijn dit vrij kostbare pakketten die nog niet altijd vlekkeloos werken. Om goed met de software te kunnen werken moet je als regel eerst een aantal teksten inspreken zodat de computer gewend raakt aan jouw stem. Een bekend pakket om spraak om te zetten naar tekst is Dragon Naturally Speaking.
Kosten
Met een dyslexieverklaring kunnen bij Dedicon gesproken Daisy-schoolboeken en bestanden voor Kurzweil en Sprint (basis -en voortgezet onderwijs) besteld worden. Ook volstaat een verklaring van de school dat de leerling een leesbeperking heeft. Zowel particulieren als scholen kunnen de aangepaste schoolboeken onder voorwaarden huren voor € 4,50 per leerling/per titel/per schooljaar. Scholen in het basis- en voortgezet onderwijs die voor hun visueel beperkte leerlingen bestellen, betalen maximaal € 100,= per leerling per jaar. Zie voor meer informatie de site van Dedicon. Wil je gesproken leesboeken bestellen, dan kan je terecht bij het Loket Aangepast Lezen. Deze boeken kunnen (online, telefonisch of schriftelijk) aangevraagd worden. De boeken kunnen alleen beluisterd worden met een Daisy Speler. Het lenen van deze boeken is bij Loket Aangepast Lezen gratis; wel wordt een vrijwillige bijdrage op prijs gesteld.
Aanvullende links
Tot slot nog een paar interessante links:
- Paul Kavelaars heeft op de site over zijn – meervoudig gehandicapte – dochter een aantal workshops over het gebruik van verschillende voorleespakketten,
- Dirk Callebaut heeft een document geschreven over verschillende hulpmiddelen die ingezet kunnen worden voor het onderwijs aan dyslectische leerlingen,
- Kijkwijzers met verschillende ICT-hulpmiddelen voor onderwijs aan dyslectische leerlingen,
- Dedicon, KPC-groep en en Expertisecentrum Nederlands verzorgen gezamenlijk trainingen Dyslexie onder meer over hulpmiddelen bij dyslexie.
- Lexima biedt cursussen aan, zowel om te leren hoe de door hen geleverde producten gebruikt moeten worden, maar ook algemene cursussen o.a. over hoe ICT-hulpmiddelen kinderen met dyslexie kunnen helpen.
Afbeelding bovenaan links van Corey Dahl, gepubliceerd onder CC-by-nc-nd.
Video van Leraar24 over het gebruik van dyslexie-hulpmiddelen:
14 opmerkingen:
heel erg bedankt Margreet, zocht hier juist naar!
Richard Hartog
@Richard,
Graag gedaan. Ik wilde het zelf ook graag weten ;-)
Hai Margreet,
Interessant onderwerp. Opvallend dat Readspeaker niet genoemd wordt! (op http://www.readspeaker.com/nl/readspeaker-proreader kun je meteen horen hoe de kwaliteit is en hoe de tekst-highlighting werkt)
Wij hebben dit zelf in EduSuite geïmplementeerd, waardoor leerlingen de teksten kunnen laten voorlezen.
Voordeel voor de gebruiker: je hoeft niks te installeren en kunt de teksten direct laten uitspreken.
Een andere aanvulling is WoDy.
Dit is vooral handig voor dyslecten die moeite hebben met spelling. Het programmaatje is een soort hulpmiddel bij het werken in andere softwarepakketten en geeft woorden aan die mogelijk bedoeld worden.
Een blogpost erover vind je op http://dyslexiezonderzorgen.blogspot.com/2010/09/voorspeller-helpt-dyslectici-correct-te.html
Als ik het goed begreep is het de bedoeling om deze tool in een latere versie van Kurzweil op te nemen.
Hoi margreet,
Bedankt weer voor de aandacht aan dit onderwerp!
@Douwe,
Readspeaker heb ik niet genoemd omdat het een pakket is dat geïmplementeerd moet worden op de server. In mijn overzicht (dat overigens niet compleet is, maar wel - hopelijk - een beeld geeft van de grootste pakketten) heb ik eigenlijk alleen pakketten opgenomen die alleen op de p.c. van de gebruiker geïnstalleerd hoeven te worden. Ik vertel wel over het bestaan van pakketten als Readspeaker en noem als voorbeeld Browsealoud omdat dat op een aantal web 2.0 sites gebruikt wordt. Maar ik ben het wel met je eens: dit soort pakketten is zeker van belang voor de websites die scholen aanbieden (de schoolsite, de ELO enz.)
@Arco,
Een aantal van de genoemde pakketten (en ook hier niet genoemde pakketten) biedt de mogelijkheid teksten te voorspellen. Dat is zeker handig, maar omdat mijn overzicht gaat over het laten voorlezen van teksten, heb ik deze functie niet genoemd. Maar handig is het zeker!
@Thora,
Ik heb het altijd belangrijk gevonden dat er goede hulpmiddelen zijn voor mensen met beperkingen. Maar dankzij de gesprekken met jou ben ik me er veel bewuster van geworden dat dit soort hulpmiddelen voor iedereen meerwaarde biedt!
Im mis nog de vergrotings/ spraak software van het vernieuwde Cobra en de voorleesloep Vocatex. Beide geleverd door de firma Saarberg. www.saarberg.info
@Anoniem,
Dat klopt: Cobra heb ik niet opgenomen. Net zo min als andere vergrotingssoftwarepakketten zoals Zoomtext en Zoomware. Ik denk dat de nadruk bij die pakketten ligt op de vergroting en minder op de voorleesfunctie. Maar je hebt gelijk: het behoort wel tot de mogelijkheden.
De voorleesloep Vocatex kende ik niet. Prachtig apparaat maar wel heel kostbaar voor scholen!
Bedankt voor het overzicht. Het is handig om deze links bij elkaar te hebben.
Ook nog interessant is het programma TextAloud. Niet duur, er zijn mooie stemmen (ook Nederlands) bij te koop. Helaas waarschijnlijk niet geschikt om de pdf bestanden van Dedicon mee uit te lezen, die zijn er alleen voor Sprint en Kurzweil.
@Antoine,
Ik was zelf op zoek naar zo'n overzicht, maar omdat dat er niet was ben ik zelf maar aan de slag gegaan ;-)
@Anneke,
Lijkt me inderdaad een goeie aanvulling. Ik neem 'm op in de lijst. Werk je er zelf mee?
In 2008 schreef ik een blogpost waarin ik, vanuit het oogpunt van de webadviseur/sitebouwer, voorkeur uitsprak voor Readspeaker, dit omdat de gebruiker dan niets hoeft te installeren in tegenstelling tot Browse aloud. Tekst van de blogpost is nog te vinden, maar nooit geüpdate. Wat wel nog steeds een punt is, is het volgende: Het gaat er vaak om dat gebruikers niets -mogen- installeren, vooral als je dit op je werk gebruikt, in een internetcafé, school of openbare bibliotheek. De mogelijkheid iets te installeren is nogal eens om begrijpelijke redenen afgesloten door de systeembeheerders. Vaak moet je bij systeembeheer daarvoor een apart verzoek indienen. Zelfs al wordt dat gehonoreerd, is het niet standaard dat deze dan ook updates uitvoeren, zodat de software soms na enige tijd niet meer goed werkt. Heb je het goed geregeld voor je website, dan is het vervolgens vaak weer een probleem voor gebruikers van iPads en smartphones. Welke keus zou je maken als je dit vanuit de gebruiker, die niets mag installeren bekijkt, dan toch Readspeaker? Groet Rita Niland
@Rita,
Het doel van mijn blogpost was de webgebruiker tools aan te reiken waarmee hij teksten kan laten voorlezen. Readspeaker is een mooi programma, maar of je dat kan gebruiken hangt af van de aanbieder van de content. Die moet code op zijn website plaatsen waarmee de gebruiker dan de teksten kan laten voorlezen.
De gebruiker is dus altijd afhankelijk van anderen (helaas): bij programma's zoals Readspeaker van de aanbieder van de content, en bij programma's zoals Claro Read van de toestemming van systeembeheerders om software te installeren op (publiek toegankelijke) computers. Overigens bieden ook programma's die je met een usb-stick daarvoor niet altijd een oplossing omdat het gebruik daarvan binnen netwerken (zoals op scholen en in bibliotheken vaak het geval is) niet altijd mogelijk is.
Maar eigenlijk zou ik ervoor willen pleiten dat alle (semi) openbare instellingen ervoor zorgen dat op hun computers spraakprogramma's geïnstalleerd worden zodat iedereen van die mogelijkheid gebruik kan maken. Ook voor mensen die geen visuele beperking hebben of dyslectisch zijn, zijn deze programma's handig!
Ook ik heb een goede tip. Bij www.hulpwinkel.nl/slechtziend staan heel veel visuele hulpmiddelen. Zo ook digitale handloepen (mano/minmax) maar ook een VIG toetsenbord, waar ik zelf heel blij mee ben! gr Anja
Een reactie posten