Mediawijsheid in de school: een visie ontwikkelen

Scholen die het belang van mediawijsheid onderstrepen, vragen me vaak hoe ze mediawijsheid vorm kunnen geven. Dat ze die vraag stellen, begrijp ik: mediawijsheid is een term die je vaak hoort en waaraan iedereen zijn eigen invulling geeft. De Raad voor Cultuur heeft er een definitie van gegeven ("Mediawijsheid duidt op het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld") maar in feite is mediawijsheid een soort containerbegrip.

Mediawijsheid in de school kan zowel gaan over het primaire proces (het onderwijs) als het secundaire proces (de onderwijsorganisatie), en het gaat over alle organisatorische lagen heen. Niet alleen docenten moeten mediawijs zijn: ook directies en onderwijsondersteunend personeel moeten de media goed kunnen benutten om het onderwijs en de onderwijsorganisatie goed vorm te kunnen geven. En leerlingen moeten leren om de media te benutten om te leren en te leven.

Wie in de school met mediawijsheid aan de slag wil, zal eerst een visie moeten ontwikkelen: wt verstaat de school precies onder mediawijsheid, wat rekent ze tot haar verantwoordelijkheid en welke verantwoordelijkheid legt ze neer bij de leerlingen, de ouders en de overheid? En hoe kunnen die doelen gerealiseerd worden, gerelateerd aan het onderwijsbeleid?

Voor zover ik weet zijn er nog maar weinig scholen die daarover wat op papier hebben gezet. Daarom hier een mogelijke opzet/indeling voor zo'n stuk:

1. Beschrijf het begrip mediawijsheid in algemene termen: wat houdt dat in volgens de school? Hierbij kan je je natuurlijk baseren op het in 2005 geformuleerde advies van de Raad van Cultuur.
   
2. Baken het werkterrein van de school af: geef aan welke taak je geeft aan de school en wat je verwacht van andere partijen, zoals ouders en eventueel de overheid.
   
3. Beschrijf hoe het mediawijs maken van de school past binnen andere visies en beleid van de school, bijv. de visie op onderwijsvisie, het veiligheidsbeleid van de school, het communicatiebeleid en het personeelsbeleid.
4. Bepaal per doelgroep (directie, docenten, leerlingen) de doelstellingen van de school t.a.v. mediawijsheid. Daarbij kan je het onderwerp indelen in clusters. Denk bijvoorbeeld aan
   
   • een indeling in de drie C's (content, contact, conduct) waarover ik al eerder blogde,
   • een indeling in verschillende media (zoals gedaan is door de makers van de mediawijsheid-methode MediaMaatje),
   • een indeling in vakgebieden, zoals gedaan is in het Handboek Mediawijsheid en in deze doorlopende leerlijn.
5. Beschrijf de huidige stand van zaken op de school ten aanzien van mediawijsheid.
6. Beschrijf per doelgroep en eventueel per cluster hoe je de gestelde doelen wilt behalen, wie verantwoordelijk is voor de realisatie van die doelen, op welke termijn ze gerealiseerd moeten zijn en wat daarvoor nodig is aan kennis, software en hardware.
7. Beschrijf hoe dat proces gecoördineerd en geëvalueerd wordt.
   

De punten 5, 6 en 7 - in feite de uitwerking van de visie - kunnen ook buiten het visiestuk gehouden worden en als projectplan uitgewerkt worden.

Om deze opzet wat concreter te maken, hieronder wat vragen waarop je in het visiestuk en/of het projectplan het antwoord zou moeten vinden:

• Hoe zouden, door directie, onderwijsondersteuners, docenten en leerlingen, media optimaal benut kunnen worden, voor de onderwijsorganisatie en voor het onderwijs?
  
• Op welke punten wordt niet aan dit ideaalbeeld voldaan? Waarom niet?
• Waarom vindt de school mediawijsheid voor leerlingen belangrijk? Is mediawijsheid vooral belangrijk om media te kunnen gebruiken voor de studie of (ook) voor een toekomstig beroep en/of om als burger optimaal te kunnen deelnemen aan de maatschappij?
• Moet mediawijsheid gezien worden als vak apart, of juist als onderdeel van alle vakken?
• Is op de school de gewenste kennis over mediawijsheid aanwezig? Bedenk hierbij dat mediawijsheid betrekking heeft op actief, bewust en kritisch gebruik van media. Actief gebruik is niet hetzelfde als kritisch gebruik wat betekent dat de benodigde kennis hiervoor verspreid kan zijn in de school. Hoe kan de op school aanwezige kennis op het gebied van mediawijsheid optimaal benut worden? Denk hierbij eens aan het inzetten van leerlingen als leraren op het gebied van ict-vaardigheden en/of aan het benoemen van aparte mediawijsheidcoördinatoren (naast ict-coördinatoren).
  
• Zijn er partners met wie de school kan samenwerken om de doelen te bereiken? Andere onderwijsinstellingen, bedrijven?

Natuurlijk is dit maar een opzet voor een visiestuk: om het te vullen zullen er heel wat mensen geraadpleegd en discussies gevoerd moeten worden. Maar zonder zo'n visie blijft het bij incidentele, individuele initiatieven. En dat kost heel veel energie, terwijl het op den duur bijna altijd leidt tot frustratie waardoor je het risico loopt dat uiteindelijk het onderwerp mediawijsheid van de agenda verdwijnt. Daarom zou ik iedere school die met mediawijsheid aan de slag wil gaan, adviseren om eerst gezamenlijk een visie te formuleren. Dat is het fundament waarop je moet bouwen, en zonder fundament is het risico groot dat het bouwwerk omvalt.

Afbeelding van daniel john buchanan, gepubliceerd onder CC-by-nc-nd.